Geçici koruma, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 91’inci maddesinde şu şekilde yer almaktadır:
“(1) Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir.
(2) Bu kişilerin Türkiye’ye kabulü, Türkiye’de kalışı, hak ve yükümlülükleri, Türkiye’den çıkışlarında yapılacak işlemler, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirlerle ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasındaki iş birliği ve koordinasyon, merkez ve taşrada görev alacak kurum ve kuruluşların görev ve yetkilerinin belirlenmesi, Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.”
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun yürürlüğe girmesiyle;
– Kitlesel akınla Türkiye’ye sığınanların girişleri, kabulleri, Türkiye’den gönüllü olarak ülkelerine geri dönüşleri,
– Kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirler,
– Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla iş birliği ile koordinasyon gibi geçici korumaya ilişkin iş ve işlemler Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenecektir.
ULUSLARARASI KORUMA
1- Mülteci
Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında mülteci statüsü verilir.
Mülteci statüsü sahibi yabancıya Göç İdaresince verilecek kimlik belgesi çalışma izni yerine geçeceğinden; bu statüleri kazanmış kişiler söz konusu kimlik belgesiyle ülkemizde çalışabilirler.
2- Şartlı Mülteci
Avrupa ülkeleri dışında meydana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye statü belirleme işlemleri sonrasında verilen statüyü ifade eder. Üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar, şartlı mültecinin Türkiye’de kalmasına izin verilir.
Şartlı mülteci statüsü almış yabancılar için uluslararası koruma başvuru tarihinden altı ay sonra çalışma izni başvurusunda bulunulabilir; Başvurunun uygun bulunması halinde söz konusu yabancıya çalışma izni verilir.
3- İkincil Koruma
Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilemeyen, ancak menşe ülkesine veya ikamet ülkesine geri gönderildiği takdirde;
- a)Ölüm cezasına mahkûm olacak veya ölüm cezası infaz edilecek,
- b)İşkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacak,
- c)Uluslararası veya ülke genelindeki silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen şiddet hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak olması nedeniyle menşe ülkesinin veya ikamet ülkesinin korumasından yararlanamayan veya söz konusu tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye, statü belirleme işlemleri sonrasında ikincil koruma statüsü verilir.
İkincil koruma statüsü sahibi yabancıya Göç İdaresince verilecek kimlik belgesi çalışma izni yerine geçeceğinden; bu statüleri kazanmış kişiler söz konusu kimlik belgesiyle ülkemizde çalışabilirler.
4-Refakatsiz Çocuklara İlişkin Hükümler
Refakatsiz çocuklarla ilgili tüm işlemlerde çocuğun yüksek yararının gözetilmesi esastır. Başvuru alındığı andan itibaren, haklarında 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu hükümleri uygulanır. Fiziki görünümü ile beyan ettiği yaşı uyumlu görülmeyen yabancıların Bakanlıkça sağlık kuruluşlarında yaş tespiti yaptırılarak on sekiz yaşından küçük olduğu tespit edilenler, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı il müdürlüklerine teslim edilir. Refakatsiz çocuğun görüşü dikkate alınarak Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından, uygun konaklama yerlerine veya yetişkin akrabalarının veya koruyucu bir ailenin yanına yerleştirilir.
5-Uluslararası Koruma Haricinde Tutulan Yabancılar
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 64’üncü maddesine göre koruma talebinde bulunan kişi aşağıdaki durumlarda uluslararası koruma statüsünden yararlanamaz;
-Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği dışında başka bir BM organı ya da örgütünden halen bir yardım görüyorsa yabancı koruma statüsünden yararlanamaz.
-İkamet ettiği ülkenin yetkili makamlarınca o ülke vatandaşlarının sahip oldukları hak ve yükümlülükler yabancıya da tanınıyorsa yabancı koruma statüsünden yararlanamaz.
-Yabancının Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmenin 1/f maddesinde belirtilen fiillerden suçlu olduğuna dair ciddi kanaat mevcutsa yabancı koruma statüsünden yararlanamaz. Aynı şekilde söz konusu suçlar dışında zalimce eylemler yaptıkları tespit edilenler ve bu eylemlere yardımcı olmuş kişiler de uluslararası korumadan hariç tutulur.
-Kamu düzeni ya da kamu güvenliği bakımından tehlike arz ettiğine ilişkin ciddi göstergeler olan yabancı ya da vatansız kişi uluslararası korumadan hariç tutulur.
–Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme’nin 1.maddesinde yer alan suçlardan birini işlememiş de olsa, Türkiye’de hapis cezasını gerektiren bir suç işlemiş ve cezasını çekmemek için Türkiye’ye kaçmış kişiler de koruma statüsünden yararlanamaz.
6-Uluslararası Koruma Statüsü Başvurusu Nasıl ve Hangi Makama Yapılır?
Uluslararası koruma başvurusu, koruma talep eden yabancı tarafından bizzat valiliğe yapılır. Ancak başvuru sahibi yabancı, kendisi dışında aynı sebeplerle gelen aile üyeleri adına da başvuru yapabilir.
Türkiye’ye korunma maksadıyla giren yabancı bu talebini girişte kolluk görevlilerine iletir. Başvuru derhal valiliğe iletilir. Eğer başvurucu Türkiye’ye illegal yollarla girmişse ve Türkiye’de yasa dışı olarak kalıyorsa koruma talebinde bulunması halinde izinsiz giriş ve ikamet sebebiyle cezai işlem uygulanmaz. Ancak koruma talebi reddedilirse kişi deport edilir.
7-Uluslararası Koruma Statüsü Başvurusunun Reddedilme Sebepleri Nelerdir?
Kabul edilemez başvuru durumunda, koruma talep eden kişinin talebi reddedilir. Kabul edilemez başvuru halleri şunlardır;
– Farklı bir gerekçe öne sürmeksizin aynı başvuruyu yenilemişse,
-Kendi adına başvuru yapılmasına muvafakat verdikten sonra, başvurunun herhangi bir aşamasında haklı bir neden göstermeksizin veya başvurunun reddedilmesinin ardından farklı bir gerekçe öne sürmeksizin ayrı bir başvuru yapmışsa,
– Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 73’üncü maddesi kapsamında olan ülkeden (ilk iltica ülkesinden) gelmişse,
– Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 74’üncü maddesi kapsamında olan ülkeden (güvenli üçüncü ülkeden) gelmişse, başvurusunun kabul edilemez olduğuna ilişkin karar verilir.
Yukarıda belirtilen durumların, değerlendirmenin herhangi bir aşamasında ortaya çıkması hâlinde değerlendirme durdurulur.
Uluslararası Koruma Başvurusunda İdari Gözetim
Uluslararası koruma başvurusunda bulunan kişiler, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 68/1 maddesi gereğince idari gözetim altına alınabilir. İdari gözetim kararı, yabancının kimlik ya da vatandaşlık bilgilerinde şüphe varsa, ülkeye yasa dışı yollarlar girmeye çalışırken yakalanmışsa, kamu düzeni açısından tehdit oluşturuyorsa alınabilir.
İdari gözetim süresi 30 günü geçemez. Bu karar yabancının varsa avukatına ya da yasal temsilcisine iletilir. İdari gözetim kararına itiraz mümkündür. Görevli makam sulh ceza hâkimliğidir. İtiraz beş gün içinde sonuçlandırılır.
Uluslararası Koruma Kararı
Koruma talebi valiliklere iletilir. Koruma talebinden sonra otuz gün içinde başvurucu ile bireysel mülakat yapılır. Mülakatı yapılan başvurucuya altı ay süreyle ‘Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi’ düzenlenir.
Başvurucu mülakata üç kez üst üste gelmez, idari gözetim yerinden kaçar ya da kaçmaya çalışırsa, ikamet yerini izinsiz terk ederse başvurusunu geri çekmiş sayılır. Başvuru, yapıldıktan sonra altı ay içinde İl Göç İdaresi Başkanlığınca sonuçlandırılır.